Grote Kerk
Het gebouw De kerk is gebouwd in de tweede helft van de 15de eeuw in de jaren 1450 tot 1485 (ongeveer). Het is een dubbele hallenkerk, waarvan de beide hallen even groot zijn: plm 45 m lang en 10 m breed. De noordhal is het eerst gebouwd en daarvan het hoge koor het allereerst: in de tijd voor de Hervorming moest het Heilige het eerst een onderdak hebben. Na de Hervorming, in Vollenhove plm 1580, werden de altaren afgebroken en de stenen gebruikt als grafzerken. Bij de restauratie van 1968-1977 werd de oude stenen altaartafel gemaakt tot hoofdtafel bij de viering van het Heilig Avondmaal. De wijdingskruisjes zijn nog te zien! Halverwege de preekstoel en het orgel is in de noordmuur het oorspronkelijke wijdingskruis van de bisschop nog te zien. Onder het orgel en bij de zij ingang is het nisje voor het wijwaterbakje bewaard gebleven. Van de muurschilderingen of fresco's is weinig bewaard gebleven. Bij de deur onder het orgel is nog een restant te zien en verder valt op het doek dat geschilderd is in de noordoosthoek van het hoge koor. Aan de drie haken en de roe is duidelijk te zien, dat men een afhangend doek wilde uitbeelden. Vermoedelijk vormde dat doek, de achtergrond van een beeld van Sint Nicolaas, aan wie de kerk gewijd is. Vele plaatsen rond de voormalige Zuiderzee hebben deze beschermheilige (zeevaart, visserij). Tot nu toe is er geen duidelijk antwoord gevonden op de vraag waarom de beide hallen even groot zijn. Dit komt maar zelden voor bij kerkbouw. Regel is dat de hal of het schip met het hoofdkoor groter is dan de andere ruimten, zoals zijhallen of zijbeuken.
Oudere kerkgebouwen De St. Nicolaas kerk in zijn huidige vorm is niet het oudste kerkgebouw in Vollenhove . De Maria kerk (met de hogere toren) is 50 jaar ouder. Deze kerk is een aantal jaren geleden door de Hervormde Gemeente overgedaan aan de Gereformeerde Kerk ter plaatse. Bij de laatste restauratie bleek dat de huidige Grote Kerk een voorganger heeft gehad, die in etappes vergroot werd. In de elfde eeuw was het een zaalkerkje van 8 bij 5 meter met een aansluitend koor van 41/2 bij 4 meter. In de loop der jaren werd dit kerkje steeds verder vergroot met een verlengd koor en zijbeuken. De fundamenten van veldkeien en resten tufsteen liggen onder de zuidelijke hal, de zuidmuur en onder het grasveld tussen zuidmuur en de binnenhaven.
De grafzerken De zerken, die nu op het hoge koor liggen, zijn voor een deel afkomstig uit de overige ruimte van de kerk. Tot plm. 1820 kon elk zich laten begraven in een kerk. De familie kon een zerk plaatsen of een kleinere steen met de naam. Bij de restauratie heeft men vele van die stenen op het hoge koor geplaatst. Daaronder is nu de ruimte voor de verwarmingsinstallatie. Voorheen waren daar de graven en de grafkelders van de bewoners van de Havezaten, waarvan Vollenhove Stad en Ambt er vele telden. De Franse revolutie was o.a. een beweging tegen de adel. Daarom zijn uit vele zerken de familiewapens weggehakt. Eén zerk heeft de vernieling goed overleefd. Hij staat nu opgesteld tegen de zuidmuur van het lage koor. Volgens de overlevering had men deze zerk omgekeerd boven het graf. Er wordt ook wel gesproken over het verbergen van die zerk onder een hooiberg. Daar was dan veel mankracht voor nodig. Bij de restauratie heeft men verschillende zerken niet teruggeplaatst in de kerk omdat ze zo zwaar waren en bovendien te dik voor de vloerverwarming; ze liggen nu aan de noordkant van de kerk tussen de noordmuur en de grote kei. Ook onder het lage koor waren nog enige kelders, zoals van de burgemeestersfamilie De la Planque en de adellijke familie Van Dordt. Deze kelders zijn nu gevuld met zand. Het gebruiken van de kerk voor begravingen maakt het begrijpelijk, dat er pas laat banken geplaatst zijn. Er was een zogenaamde regeringsbank,die aanvankelijk stond, waar nu de preekstoel staat. Bij de restauratie van plm. 1860 verplaatste men de bank naar de treden van het hoge koor om die ruimte af te sluiten. Nu is die koorruimte weer open en staan de "kasten" in de zuidhal om daar een uitgang te camoufleren.
De preekstoel Tot de restauratie van plm. 1860 hing de preekstoel aan de pilaar bij de eerste bank (ouderlingenbank) . Deze neo-gothische preekstoel was toen in Den Haag beschikbaar en ging de oude vervangen. Hij kreeg toen een plaats tegen de noordmuur . Vanaf dat moment kon men niet meer zeggen: in Vollenhove kun je vanaf de preekstoel de zee zien.
Predikantenborden De eerste predikant wordt in 1578 genoemd, terwijl in het jaar daarop ook de pastoor nog in functie blijkt te zijn: de overgang naar de hervorming is blijkbaar geleidelijk aan verlopen. Ds. Langius (1600-1619) was lid van de Synode van Dordrecht: er leven nog nakomelingen van hem in verschillende streken van ons land. Ds Voltelen is een voorvader van kardinaal Simonis! (Hij weet het ook) Het tweede bord noemt het traktement dat de tweede predikant zal krijgen uit de opbrengst van de kloostergoederen. Die bron van inkomsten is nooit verhoogd! Enige jaren geleden heeft de regering al deze (rijks)traktementen afgekocht en de opbrengst is gestort in de pensioenkassen van de verschillende kerken, die belangstelling toonden voor die afkoop.
Het orgel Het orgel is gebouwd in 1686, door de Amsterdamse orgelbouwer Apollonius Bosch. Daarna is het verschillende keren gerestaureerd en gewijzigd, nogal omvangrijk in 1720 door Schnitger. In 1860 werd het orgel aangevuld met een vrij pedaal. Bij de restauratie in de jaren '70 van de vorige eeuw is het orgel teruggebracht in de toestand van 1720. Minutieus kleurenonderzoek door Dhr. H.A.Roebers van het gelijknamige schildersbedrijf zorgde voor de huidige uitstraling. Het orgel heeft 25 registers: hoofdwerk 10, rugwerk 9, pedaal 6.
Enige bijzondere stenen Achter op het hoge koor is een achthoekige steen te zien: een herinnering aan het overlijden van de bisschop-landsheer Rudolf van Diepholt in 1455 . Zijn hart werd in Vollenhove begraven, zijn gebeente in de Domkerk te Utrecht, waar in zijn kapel elke middag een korte dienst, gehouden wordt. In de consistoriekamer hangt een plankje met moeilijk leesbare tekens. Deze afbeelding is een weergave van twee stenen, die aan de buitenkant van de kerk te zien zijn aan de oostelijke buitenmuur van de consistorie boven tegen het ronde venster. Deze tekens zouden een middeleeuwse weergave kunnen zijn van de letters C, M en B en het getal 56 . Als dit juist is zijn er twee interpretaties mogelijk. De 3 letters kunnen de aanduiding zijn van de 3 wijzen uit het oosten: Caspar, Melchior en Balthasar. Ze kunnen ook de afkorting zijn van: de bede in het latijn: Christus mansionem benedicat: Christus zegene dit huis. In Duitsland worden beide betekenissen nog steeds gebruikt. En 56 zou dan kunnen slaan op een bouwjaar, maar welk eeuwgetal hier bij hoort is onduidelijk. In de middeleeuwen liet men het eeuwgetal vaak weg.
Historie Grote Kerk Op de website www.kerkinbeeld.nl zijn een aantal historische foto's te vinden van de Grote Kerk.